W numerze czerwcowym „Poradnika Handlowca” ukazał się artykuł mec. Krzysztofa Kubińskiego „Konfiskata mienia dla «zwykłych» przedsiębiorców, nie tylko dla białych kołnierzyków”. Autor nie negując potrzeby zmian kodeksu karnego wskazał na prawne konsekwencje wynikające z przedstawionego przez Ministerstwo Sprawiedliwości projektu. Artykuł wzbudził duże zainteresowanie wśród handlowców i producentów z branży FMCG, szczególnie kwestia konfiskaty mienia z kontrowersyjnym zapisem o działaniu prawa wstecz. Przedsiębiorcy obawiają się, że nowe przepisy, uzasadnione w walce z prawdziwymi przestępcami, mogą jednak również uderzyć w osoby niewinne, między innymi gdy np. sprawca działa w imieniu przedsiębiorcy, ale bez jego zgody, czy korzysta z jego własności. Przedsiębiorcy liczą, że wszelkie niejasności związane ze zmianą kodeksu karnego zostaną usunięte do czasu jej uchwalenia. Ponieważ szczególne emocje u przedsiębiorców budzi w projekcie zapis o konfiskacie rozszerzonej z „mocą wsteczną”, z prośbą o interpretację projektowanej zmiany zwróciliśmy się do uznanej kancelarii prawnej Sołtysiński, Kawecki & Szlęzak.
Rozszerzony przepadek mienia tzw. konfiskata rozszerzona
Wybrane zagadnienia
Opracował Zespół Prawa Karnego kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak
I.
W dniu 23 maja 2016 r. opublikowany został przygotowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości projekt ustawy – o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (dalej jako: „Ustawa”). Projektodawca zmierza do kompleksowego uregulowania w polskim porządku prawnym instytucji tzw. konfiskaty rozszerzonej.
Celem nowej regulacji jest wprowadzenie zmian legislacyjnych poprawiających efektywność mechanizmów służących pozbawieniu sprawców przestępstw korzyści osiągniętych z popełnienia czynów zabronionych. Propozycja przewiduje także umożliwienie przepadku składników i praw majątkowych przedsiębiorstwa, które służyło lub było przeznaczone do popełnienia przestępstwa, z którego sprawca osiągnął, chociażby pośrednio, korzyść majątkową. Zaproponowane poszczególne rozwiązania ustawowe budzą szereg wątpliwości interpretacyjnych oraz są przedmiotem dyskusji na etapie opiniowania projektu.
II.
W myśl nowej treści art. 45 § 2 k.k., mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w ciągu 5 lat przed popełnieniem przestępstwa lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku, stanowi korzyść uzyskaną z popełnienia przestępstwa. Nowa redakcja art. 45 § 2 k.k. istotnie rozszerza zakres domniemania co do przestępczego pochodzenia mienia sprawcy czynu zabronionego, poprzez objęcie nim również mienia uzyskanego w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa. Z kolei zgodnie z art. 12 Ustawy, domniemanie przewidziane w art. 45 § 2 k.k. w brzmieniu nadanym tą Ustawą, stosuje się także w postępowaniach dotyczących czynów popełnionych przed dniem jej wejścia w życie.
Okres 5 lat przed popełnieniem czynu zabronionego oraz 5 lat po jego popełnieniu, aż do chwili wydania wyroku, którym objęte jest ustawowe domniemanie, odnosić się będzie zatem do czynów zabronionych popełnionych przed wejściem w życie proponowanej Ustawy. Przykładowo, jeśli sąd wyda po wejściu w życie omawianych przepisów wyrok, w którym uzna sprawcę za winnego czynu popełnionego w 2012 r., to okres domniemania będzie się rozciągał na okres od 2007 r. Przepadkowi podlegać będzie mienie objęte we władanie oraz co do którego sprawca uzyskał tytuł prawny, począwszy od 2007 r. – chyba, że zostanie przedstawiony dowód potwierdzający legalne pochodzenie majątku.
Instytucja tzw. konfiskaty rozszerzonej, a co za tym idzie – domniemanie przestępczego pochodzenia majątku sprawcy, będzie miało zastosowanie zatem do wszystkich czynów zabronionych, oczywiście z wyłączeniem tych, które zostały prawomocnie osądzone przez sąd.
III.
Rozwiązanie legislacyjne przewidziane w art. 12 Ustawy może budzić uzasadnione wątpliwości co do jego komplementarności z pozostałymi regulacjami k.k. oraz zgodnością z Konstytucją RP.
Zgodnie z art. 1 § 1 k.k. odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Powyższy przepis stanowi odzwierciedlenie fundamentalnej zasady prawa karnego: nullum crimen sine lege.
W ramach tej zasady możemy wyróżnić w szczególności zasadę nullum crimen sine lege praevia, która ustanawia zakaz wstecznego działania ustawy karnej. Uznaje się, że przedmiotowa zasada jest kluczową dyrektywą wśród zasad odpowiedzialności karnej (Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 maja 2004 r., SK 44/03, OTK-A 2005, nr 5, poz. 46.). Ustawowe rozwinięcie tej zasady przewiduje przepis art. 4 § 1 k.k., który stanowi, że jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.
Propozycja zastosowania instytucji konfiskaty rozszerzonej (domniemania z art. 45 § 2 k.k.) także do czynów zabronionych popełnionych przed wejściem w życie Ustawy, może naruszać zasadę nieretroaktywności prawa karnego oraz zasadę zaufania obywateli do obowiązującego systemu prawa. Na powyższą kwestię zwrócono już uwagę na etapie opiniowania projektu (Opinia Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 31 maja 2016 r.; https://legislacja.rcl. gov.pl/projekt/12285851/katalog/ 12354958#12354958.).
Sołtysiński Kawecki & Szlęzak jest jedną z czołowych, niezależnych firm prawniczych w Polsce świadczących usługi prawne dla polskich i zagranicznych podmiotów gospodarczych. Kancelaria powstała w 1991 r. w Warszawie i obecnie zatrudnia ponad 125-osobowy zespół prawników, gwarantując swoim klientom najwyższy standard obsługi prawnej we wszystkich dziedzinach prawa związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.
